W ostatnich latach postęp technologiczny i miniaturyzacja rozwinęły szczególną gałąź narzędzi dla zarządców jaką są wodomierze. Klasyczne liczniki przepływu/zużycia wody bazowały wyłącznie na mechanizmach bez użycia elektroniki. Czym są nowe wodomierze radiowe i przedpłatowe?
Wodomierze klasyczne
W domach często w lokalizacjach trudno dostępnych montowane były do tej pory kompaktowe okrągłe liczniki z odczytem tarczy wskazującym bieżący stan. Efektywny odczyt licznika mógł nastąpić bezpośrednio przez lokatora, który w ciągu roku dowolnie mógł skorygować swoją stawkę zaliczki, odprowadzaną na poczet pokrycia całkowitego zużycia w ciągu roku. Raz do roku nadzorca wysyłał pracowników odczytujących z natury stan liczników, zwykle w okresie poświątecznym lub w pierwszych dniach Nowego Roku.
Podczas odczytu, inkasent musiał dostać się do mieszkania w miejsce montażu wodomierza, oraz przede wszystkim zastać kogoś w domu. Oczekiwanie na przybycie inkasenta mogło się również wydłużyć względem zaplanowanych/ogłoszonych terminów przy bardzo skomplikowanych montażach i trudności w odczycie tarczy.
Konfliktową kwestią była również zaliczka na zużycie mediów. Mieszkańcy nie kontrolowali swojego zużycia przekraczając stawkę zaliczki. Efektem była duża niedopłata podczas rozliczenia okresowego realizowanego przez Dział Rozliczeniowy. Zdarzyły się również sytuacje cieknących spłuczek lub innych wycieków, do wykrycia których nie ma efektywnego narzędzia w skali całego budynku – zwłaszcza tych dużych. Odczyty roczne dają rezultat dopiero po zakończeniu okresu rozliczeniowego a faktury miesięczne płacone przez zarządce nie zawsze mogą wskazać wyciek, jeśli jest on stopniowo narastający w skali całego roku. Jedynym efektywnym sposobem była kontrola własnego zużycia przez mieszkańca.
Wodomierze radiowe
Zestawy wodomierzy radiowych składają się wodomierza o klasycznej budowie licznika z tarczą oraz modułu radiowego. Wodomierze dostosowane do modułu radiowego mają gniazdo lub zaczepy w których umieszczono moduł radiowy, wejścia czujników ingerencji osób trzecich oraz impulsometr. Moduł nie jest integralny i może być wymieniony przez pracownika w przypadku uszkodzenia, lub założony na nowy licznik w przypadku wymiany. Jest to na tyle dobre rozwiązanie że ogranicza ono koszty zakupu całego zestawu do minimum. Przy maksymalnym czasie eksploatacji wodomierza czyli 5 lat, żywotność nakładki radiowej (ok 10 lat) bateria w module pozwala na wykorzystanie tego modułu przynajmniej jeszcze 1 raz.
Moduł radiowy i wodomierz mechaniczny działają równolegle, jest zatem możliwość zweryfikowania odczytu radiowego względem fizycznej wartości na tarczy. Co więcej zestaw posiada szereg czujników informujących o ingerencji w urządzenie np. przykładanie magnesów, zalanie czy demontaż.
Moduł radiowy pracuje cały czas zliczając impulsy generowane przez wskazówkę licznika optycznie i magnetycznie, rejestrując wartość w pamięci do 12 miesięcy. Wysyłanie sygnału radiowego następuje w wyznaczonych godzinach oraz dniach miesiąca. Sygnał nie jest nadawany ciągle – nie pozwoliłaby na to ograniczona pojemność baterii przewidziana na cały okres żywotności modułu. Nadawanie realizowane jest w bardzo krótkich i słabych impulsach co 30 – 60 sekund. Siła i intensywność sygnału jest mniejsza niż routerów Wi-Fi czy modułów Bluetooth zestawów słuchawkowych. Praktycznie sygnał dostępny jest w wąskim polu bezpośrednio przed budynkiem i w jego środku używając dosyć sporej anteny do odbioru. W budynkach o bardzo grubych ścianach (lub o dużej ilości zbrojeń ścian) sygnał dostępny jest tylko na piętrze klatki schodowej, piętra na którym znajduje się mieszkanie.
Co daje odczyt radiowy?
Dzięki odczytowi radiowemu możliwa jest bieżąca kontrola zużycia mediów w tym rejestracja comiesięcznego zużycia na ostatni dzień miesiąca, zatrzymanie wodomierzy z wyniku awarii mechanizmu oraz regularne rejestrowanie różnic wskazań głównego wodomierza oraz wodomierzy końcowych (w lokalach).
W przypadku przeciekającej spłuczki, wbrew pozorom mały stały przepływ może okazać się kolosalnym obciążeniem dla lokatora. Osoby starsze oraz lokatorzy niemonitorujący wodomierzy nie zauważą małego strumienia wody przepływającego przez spłuczkę lub cieknący kran. W skali miesiąca niewielki strumień wody może spowodować wypływ 15-30 m3 wody, co jest dużym obciążeniem finansowym rzędu 216,45 – 432,90 zł (przy stawce 14,43 zł z 1m3 wody i ścieków na dzień 18-12-2017 w Piekarach Śląskich). Dla osób o niższych dochodach może to spowodować znaczne uszczuplenie budżetu domowego.
Dużym wyzwaniem dla zarządcy jest kontrola odczytów. Nie sposób wykonać to automatycznie, konieczna jest indywidualna analiza każdego z wodomierzy. Porównując wyniki trzeba pod uwagę poprzedni odczyt jak również wszystkie odczyty wstecz uzyskane z modułu. W przypadku konkretnych problemów w ciągu 1-2 miesięcy możliwa jest interwencja technika w celu diagnozy wodomierza. Całkowicie opomiarowany budynek pozwala również na znalezienie nieopomiarowanych źródeł ujęcia wody. Zmniejsza to wartość dopłat w budynku (strat) wynikających z różnic pomiarów liczników indywidualnych a głównego. Co istotne takie ujścia powodują że cały budynek ponosi straty, a kwota jest rozkładana pomiędzy wszystkie lokale w budynku zgodnie z regulaminami mediów Wspólnot Mieszkaniowych.
Wodomierze radiowe w Piekarach Śląskich
Aktualnie (stan 06.2024r) Z.G.M. Piekary Śląskie posiada w swoich zasobach 2100 liczników radiowych zimnej wody, 2600 ciepłej wody użytkowej oraz 2400 ciepłomierzy z nadajnikami radiowymi. Daje to ok. 7100 urządzeń nadających sygnał drogą radiową.
Pierwotnie, w ramach pilotażowego wdrażania systemów radiowych, na instalacjach wodnych kilkunastu budynków, ZGM zainwestował w liczniki Itron wraz z nadajnikami Flowis+. W tym zadaniu Zakład wspierała firma WaterGroup Sp. z o.o., która zajmowała się montażem oraz serwisem gwarancyjnym. Decyzja o wyborze rodzaju liczników jak i nadajników była praktyczna i ekonomiczna. W przypadku problemów z działaniem urządzeń radiowych, liczniki te były przez Zakład sprawdzone i stosowane wcześniej – nadal mogłyby być wykorzystane jak do tej pory. W przypadku liczydeł umieszczonych na pionach oraz za wodomierzem głównym, były kompatybilne co ograniczało koszty wymian.
W trakcie termomodernizacji od 2018 roku, ZGM „zmienił” system na rozwiązanie firmy Apator. Było wiele powodów takiego rozwiązania. Jednym z nich była konieczność otwartej specyfikacji technicznej gwarantującej dostęp do zakupu urządzeń przez firmy wykonujące termomodernizacje w ramach projektów z wsparciem zewnętrznym; projektów unijnych, ogólnopolskich oraz regionalnych. Apator dawał możliwość instalacji wspólnego systemu zarówno dla wodomierzy jak i ciepłomierzy, za pośrednictwem różnych firm pośredniczących (hurtowników) lub od samego producenta co nie było możliwe w przypadku wcześniejszego systemu, w momencie podpisywania umów termomodernizacyjnych.
Chociaż pierwotnie urządzenia sprawdzały się, a odczyty pozwoliły nie tylko na dokładniejsze rozliczenia ale też na zidentyfikowanie problemów w instalacjach, pojawiło się wiele komplikacji. Pierwotne założenie aby nakładki mogły być stosowane na kolejno dwóch licznikach, fabrycznie dostarczonym i kolejnym po zakończeniu legalizacji pierwszego, nie sprawdziły się. Baterie nie osiągały swoich określonych w specyfikacji parametrów min. ze względu na różny wiek nakładek zanim zostały zamontowane, warunki odbiegające od laboratoryjnych tj. niskie temperatury, duża ilość pojedynczych impulsów zużycia wody w czasie. Przed okresem końca legalizacji, pojawił się problem z rozładowanymi bateriami. Sam Apator zmienił również system nadajników radiowych na inną konstrukcję (obudowa, sprzęt i oprogramowanie) co spowodowało że ciepłomierze ELF2 wymagały nowych nadajników a nie jak pierwotnie zakładano, że nadajniki kupione kompletnie z urządzeniami ELF będą działały również z kolejnym ciepłomierzem.
Aktualnie ZGM Piekary wymienia, zgodnie z datą legalizacji, urządzenia na wodomierze i ciepłomierze Techem. Firma ta obsługuje zarówno montaż jak i serwis z odczytami stacjonarnymi. Odciąża to okrojone zasoby personalne pracowników ZGM po okresie reorganizacji w latach 2020-2022. Odczyt urządzeń Techem odbywa się stacjonarnie, tj. urządzenia odczytujące sygnał znajdują się w budynku i przekazują dane do firmy Techem. Dane są weryfikowane i przekazywane Zakładowi Gospodarki Mieszkaniowej drogą elektroniczną poprzez portal klienta.
Wodomierze przedpłatowe
Problemem narastającym w zasobach Piekar Śląskich są zadłużeni lokatorzy. Nie płacą oni ani za wynajem ani za bieżące zużycie mediów. O ile kwestia ściągalnością zadłużenia zajmuje się dział windykacji, brak opłat za media obciąża Z.G.M. (poprzez płatności których nie da się odroczyć ani opóźnić). Powstaje również regularnie coraz większa zaległość.
Idąc śladem innych miast, które spotkały się z tym problemem Zakład rozpoczął instalacje wodomierzy przedpłatowych, na wybranych lokalach.
Wodomierz taki, składa się z licznika zabudowanego razem z modułem radiowym sterującym elektrozaworem. Elektronika urządzenia podobnie jak ma to miejsce w wodomierzach radiowych, zlicza impulsy. Oprócz tego podobnie jak telefony na kartę (prepaid – przedpłata) steruje zaworem i uzupełniany jest kodami kredytu. Z.G.M. Piekary Śląskie zdefiniował jednostkę kodu, którym można uzupełniać kredyt urządzenia jako 3m3, możliwy jest zatem zakup, 3,6,9,12,15,18, itd. m3 wody. Na starcie po instalacji wodomierza, licznik posiada 1m3 wody, który zostanie potrącony od pierwszego napełnienia kredytu. Umożliwia on start urządzenia, oraz dostępność bieżącej wody do czasu zakupu dalszych jednostek w kasie Z.G.M..
Jak działa przedpłata?
Dłużnik, w lokalu którego został zamontowany wodomierz przedpłatowy otrzymuje umowę w której określone zostały warunki korzystania z wodomierza i zakupu wody.
Wpłata zaliczki za wodę jest możliwa w godzin pracy kasy Z.G.M. Piekary Śląskie. Możliwy jest zakup wielokrotności 3 m3 wody, płatnej gotówką. Po zakupie, wartość kodu zostanie uzupełniona przez pracownika Zakładu do 24 godzin od zakupu, uwzględniając godziny pracy oraz wyłączając dni wolne w tym weekend (zakup w piątek po godzinie 13.30 może zostać uzupełniony dopiero w kolejny dzień roboczy).
Po wykorzystaniu zakupionej wody, licznik zostaje zablokowany do czasu uzupełnienia o kolejny kod kredytu.
Uszkodzenie licznika skutkuje obciążeniem finansowym zgodnie z warunkami umowy, oraz obciążeniem ryczałtem karnym zgodnie z regulaminem rozliczania wody. Podczas sporządzania umowy mieszkaniec informowany jest o najbliższym publicznie dostępnym punkcie czerpalnym wody. Jest to bardzo istotne gdyż woda jest bezpłatna, opłata dotyczy dostawy wody. Mieszkaniec nie może pozostać całkowicie bez dostępu do wody, nie jest również w żaden sposób odcinany od odprowadzania ścieków.
Problematyka przedpłaty oraz koszty eksploatacji
Od rozpoczęcia stosowania wodomierzy przedpłatowych, ZGM Piekary borykał się z problematyką wyceny oraz stawki wody. Najprostszą do określenia jest stawka wody za 1 m3, pod warunkiem że i tak będzie ona rozliczona jak zaliczka na poczet zużycia. Finalnie lokatorzy którzy posiadali liczniki przedpłatowe byli rozliczaniu jak pozostali mieszkańcy, korygując ich płatność jak normalną zaliczkę. Ten mechanizm nie sprawdzał się w przypadku ciepłej wody, gdzie w skład ceny 1 m3 wchodzi opłata zmienna określana dopiero po zamknięciu licznika głównego oraz opłaty stałe wynikające z ogólnego użycia ciepła w budynku a nie zależne od ilości wody. W przypadku opłat zmiennych problemem jest choćby cyrkulacja, czyli gotowość do podania ciepłej wody a nie faktyczne zużycie.
Problem którego nie sposób uniknąć jest dewastowanie liczników. Koszt zakupu licznika przedpłatowego to 4-5 krotność ceny zestawu wodomierza do odczytu radiowego. Jasno więc widać, że każde uszkodzenie takiego licznika, którego nie da się naprawić, to rząd porównywalny do straty ok 40-50 m3 wody. W przypadku pewnych grup mieszkańców, faktyczne wyegzekwowanie pokrycia kosztów zakupu licznika jest nikłe lub praktycznie niemożliwe. Tym bardziej jest to aktualnie utrudnione, że od 2023 próg niskiej szkodliwości społecznej to 800zł.
Z tego też powodu, od 2023 roku ZGM wycofał się szerokiego stosowania urządzeń przedpłatowych. W zasobach pozostają nadal urządzenia których z przyczyn niezależnych nie można zastąpić tradycyjnymi urządzeniami, jednakże nie są one montowane na nowych adresach. Mimo iż używanie tego typu urządzeń okazało się problematyczne, rezultat można określić jako raczej pozytywny. W lokalach opomiarowanych urządzeniami przedpłatowymi, lokatorzy doszli do porozumienia w sprawie zaległości, a mieszkańcy którzy nie umieli udźwignąć ciężaru regularnych płatności za wodę, zmienili lokal na mniejszy, w mniejszym standardzie lub z mniejszymi opłatami.
Na zakończenie
Mając na uwadze wodomierze wyposażone w moduł radiowy należy pamiętać ze moduł radiowy nie jest licznikiem, a tylko narzędziem do zbierania odczytów. Nadal najistotniejszy jest sam wodomierz i od jego klasy zależy dokładność odczytów. Nie jest możliwe rozliczenie budynku bez żadnych strat. Wodomierz główny ma całkowicie inną charakterystykę pracy, inną klasę dokładności i przepływ znamionowy. Wodomierze końcowe najczęściej startują z całkowitego zatrzymania i są narażone na stratę wynikającą z rozruchu. Alternatywne wodomierze ultradźwiękowe są nadal 3-4 krotnie droższe niż klasyczne a koszt wymiany, 5 letniej legalizacji i serwisowania przekracza opłacalność strat liczonych do 10% na budynku (wodomierzy końcowych względem wodomierza głównego).
